Törebilim

Bücher

Angebote / Angebote:

Spinozanin Etikasi modern etik karakteri cözümlemeye yönelik bir girisimdir - usun, özgürlügün ve istencin terimlerinde, ve geometrik tanitlama yöntemi yoluyla. Insani kültürel geriligin, göreliligin, yerelligin ve tarihselligin ötesinde ele alarak, onda ussal ve dolayisiyla özgür ve evrensel olani, insanin tam gelismis etik kisiligini cikarsamayi amaclar. Törel yasam bir özgür istenc sorunudur, ve Spinoza icin özgürlük ussalliktir. Insanin etik-disi karakteri bir bozulma degil, ama yalnizca bir gerilik ve gelismemisliktir, ve etik gelisim özgürlügün, istencin gelisimidir.Tarihsel kültürün gelisme icinde olmasi ayni zamanda gelismemisliginin göstergesidir. Gelismemislik gelismenin öncülü, ve sonlu kültürün yazgisi ortadan kalkmaktir. Kültür kendini degisime ve gelisime direnen tutucu karakterinin gücü yoluyla sürdürür. Ama insanligin sonlu kültürel görüngüleri insanin özsel dogasina karsilik düsmez.Spinozanin ussalligi, giderek geometrik bicimi icinde bile olsa, yalnizca kültürel yapilarin geciciligini ve degersizligini ortaya sermekle kalmaz, ama yalanci felsefeler icin saltik elestirinin, usun elestirisinin bakis acisini da sunar. Spinozanin ussal düsünceye güveni anlasildiginda, kuskucu-despotik Aydinlanmanin Spinozaya yaklasimini duygudas gösterme cabalari yakisiksiz girisimlerdir. Ve tözü özdek olarak yorumlama girisimleri felsefeye yabanci ideolojiye ait hermeneutik gereksizliklerdir.Spinozanin düsüncesinin modern tin ile iliskisini anlayan ve ayni zamanda ondan modern etik karakterin belirlenimlerini ögrenenler ilkin Goethe ve Alman idealistleri oldu. Fichte Spinozayi ciddi olarak incelerken, Schelling Spinozaciligin derinliklerine dalmamis hic kimsenin felsefede tam ve gercek bilgiye erisemeyecegini söylüyordu. Hegel icin, Bir felsefeci olmak icin ilkin bir Spinozaci olmalisiniz, eger Spinozaciliginiz yoksa, bir felsefeniz de yoktur.Özgürlük ve gerceklik icin tutkusuna karsin, Spinozanin geometrik yöntemi bilgi idealinin gerisinde kalir, ve tanitlamasiz belitlerin yanina esit ölcüde tanitlamasiz sonsuz Töz imgesi de katilir. Spinoza icin Doga ya da Tanri Deus sive Natura Birdir. Yalnizca Bir vardir ve Bir Sonsuzdur - hic bir Baskasi ile sinirlanmayan, hic bir olumsuzlama icermeyen eksiksiz, ari, belirlenimsiz Töz. Spinozanin bu iliskisiz, bu yalniz Tözü biricik gerceklik olarak alan dizgesinde baska hicbirsey icin, giderek insan icin bile yer yoktur - Tanrinin bir kipi olmanin disinda. Ve kipin töz ile iliskisi dissaldir, eytisimsel degil. Düsüncenin ve uzamin birligi oldugu ileri sürülen Töz güc, saglamlik, kaliciliktir, ve bu Tözün granit determinizmi icinde insan Özgürlügü yalnizca bir yanilsamadir Dogunun saltik ya da soyut Biri bireyselligin esit ölcüde saltik degerini tanimaz. Spinozada genc modern düsünce henüz diyalektige yabancidir, henüz karsitlarin birligi kavramina erismemistir. Tözün monistik belirlenimsizligi insan istencine izin vermez. Gene de - ve baska herkesten önce - Spinozanin kendisi Doguya özgü bu analitik monizmi tam olarak onu dogrulamaya götüren ayni dikkatsizlik ile yadsir, insani tözün zorunlugunun üzerine özgürlüge yükseltir, insanin onu kölelestiren tutku ve itkilerine karsi özgür, e.d. istencli ve duyunclu olabileceginde, insanin moral niteliginde diretir Us tutkulara köle olmak zorunda degildir. O arkaik Töz kavrami ile karsitlik icinde, Duyunc ve Istenc özgürlügü onun felsefesini sözcügün gercek anlaminda modern yapan yandir Insan salt ussal oldugu icin degisime ve gelisime, gercegin bilgisine erismeye ve gercegin kendisi olmaya özgürdür.-Aziz Yardimli-